Η πρόκληση να είμαστε γονείς

Πώς να κατανοούμε και εκείνα που δεν φαίνονται καθαρά

 «Μερικές φορές νομίζω ότι εγώ και το παιδί μου τρέχουμε ο ένας προς τον άλλο με ανοιχτές αγκάλες, αλλά όταν ακριβώς πάμε να αγκαλιαστούμε, σταματάμε». Μια νεαρή μητέρα

Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με γονείς, που ανησυχούν και αναρωτιούνται ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να μεγαλώνουν και να προστατεύουν τα παιδιά τους. Που αισθάνονται συχνά ότι τα γεγονότα τους ξεπερνούν και αδυναμία να ανταπε­ξέλθουν στις δυσκολίες. Που θα ήθελαν να βρουν τρόπους για να απολαμβάνουν ακόμη πιο πολύ τη σχέση με τα παιδιά τους. Δεν υπάρχουν προκατασκευασμένες απαντήσεις. Η προσπάθεια να καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει αποδίδει καρπούς,μακροχρόνια, γιατί μας κινητοποιεί να αναζητούμε τις λύσεις μέσα μας και να χρησιμοποιούμε τα αποθέματά μας. Όμως προς αυτήν την κατεύθυνση πάντα είναι χρήσιμη η αντιπαράθεση με τους άλλους, κυρίως εάν και αυτοί ζουν τις ίδιες δυσκολίες. Για ποιο λόγο πιστεύουμε ότι είναι πολύτιμη η βοήθεια στους γονείς; Γιατί γενικά δεν υπάρχουν γονείς που «δεν θέλουν», αλλά απλώς που «δεν κατορθώνουν» (ή δεν αντέχουν) να καταλάβουν. Ό,τι μας είναι γνωστό και οικείο, ακόμη και αν στρέφεται εναντίον μας και μας βασανίζει, το θεωρούμε πάντοτε λιγότερο απειλητικό από οτιδήποτε νέο. Όταν αντιλαμβανόμαστε ως γονείς ότι δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε στο παιδί μας τον ψυχικό πόνο – ούτε και με την καλύτερη δυνατή θέληση και προσπάθεια – αυτό μας φέρνει σε επαφή με τα δικά μας όρια, ασκούμε σκληρή κριτική στον εαυτό μας, νιώθουμε θυμό και μελαγχολία και πιστεύουμε ότι τα έχουμε κάνει όλα λανθασμένα· ότι έχουμε αποτύχει. Και μπορεί να συγχέουμε συχνά ένα ψυχολογικό πρόβλημα που υπάρχει στην οικογένειά μας και είναι μέρος της ζωής με την τρέλα, και αυτό φυσικά μας τρομάζει· φοβόμαστε ότι θα χάσουμε το παιδί μας, γινόμαστε έντονα παρεμβατικοί, ο έλεγχος μας ξεφεύγει και καταλήγουμε οι χειρότεροι εχθροί του εαυτού μας!!!

Πώς προχωράμε μαζί με τα παιδιά μας;

• Διδάσκουμε στο παιδί μας πώς να αναγνωρίζει και να εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, ιδιαίτερα τα πιο επώδυνα και δυσάρεστα, γιατί αργότερα δεν θα ξέρει τι να κάνει με όλα αυτά, όταν η ζωή αναπόφευκτα θα του τα φέρει μπροστά.
• Οι τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζουμε το δικό μας άγχος, που άλλωστε είναι ενδόμυχο στη ζωή, επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά μας θα απαντήσουν στις προκλήσεις και τα προβλήματα που θα τους παρουσιαστούν.
• Κάθε παιδί γεννιέται σε μια διαφορετική οικογένεια, τη δική μας οικογένεια και είναι η πλοκή τουλάχιστον τριών ιστοριών: της δικής του, της μητέρας του και του πατέρα του. Μερικές φορές οδυνηρά μυστικά γεγονότα ή επιθετικοί τρόποι μεταδίδονται από την μια γενιά στην άλλη – χωρίς να το συνειδητοποιεί κανένας – διαιωνίζοντας έτσι έναν πόνο που αποτελείται από πολλούς κρίκους. Το να κατορθώσουμε να σπάσουμε έναν κρίνο, ακόμη αν και όχι οριστικά, είναι πάντα ένα βήμα εμπρός.

Είμαι με το μέρος του παιδιού μου σημαίνει ότι είμαι συνάμα και με το δικό μου μέρος. Δεν έχει νόημα π.χ. να νιώθω μια κακιά και άχρηστη μητέρα, αλλά αν αποδεχθώ και τα δικά μου παιδικά πληγωμένα και θυμωμένα κομμάτια, τα δικά μου κρυμμένα συναισθήματα και να βρω έναν χώρο και ένα διέξοδο γι’ αυτά. Όσο πιο στενή επαφή έχω εγώ με τον εαυτό μου τόσο πιο αυθεντική και ουσιαστική θα είναι η σχέση με το παιδί μου.

• Το παιδί τείνει να προστατεύει τον γονέα του, για να μην τον προδώσει, αλλά συνάμα και για να μη χάσει την ασφάλεια που του δίνει. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει το παιδί να γίνεται γονέας του πατέρα ή της μητέρας του, ούτε βέβαια ένας μικρός ή μεγάλος τύραννος μέσα στο σπίτι. Οι ιεραρχίες πρέπει να τηρούνται και το κάθε μέλος στην οικογένεια να έχει τα δικαιώματα και τα καθήκοντα που του αναλογούν καθώς και ξεκάθαρους ρόλους. Μπορεί να φαίνεται κάτι το συνηθισμένο και ασήμαντο, όμως η ζωή είναι γενικά φτιαγμένη από μικρά πράγματα. Όλοι νιώθουμε λίγο πιο δυνατοί όταν ξέρουμε ότι υπάρχει κάποιος που καταλαβαίνει την προσπάθειά μας να είναι με το μέρος μας. Ο μεγαλύτερος ψυχικός πόνος φαίνεται ότι προέρχεται από τα βαριά και άλυτα ψυχικά τραύματα. Αν καταφέρουμε να επιφέρουμε μικρές αλλαγές είναι πιθανόν ότι θα βελτιώσουμε τις σχέσεις με τα παιδιά μας αλλά και με όλους τους σημαντικούς για εμάς ανθρώπους. Όλα τα συναισθήματα έχουν αξία και μας χρειάζονται, αρκεί να μπορούμε να τα νιώθουμε και να τα μοιραζόμαστε. Για να μην χάσουμε τις μικρές – μεγάλες στιγμές στην πορεία του μεγαλώματος των παιδιών μας αλλά και του εαυτού μας.

Γονείς και εκπαιδευτικοί

• Κανένα παιχνίδι, ρούχο ή βραβείο δεν αξίζει για ένα παιδί, όσο ο σεβασμός της δικής του προσωπικότητας και του δικού του τρόπου ανάπτυξης που είναι μοναδικόςκαι διαφορετικός από τους άλλους.
• Για το παιδί ένα πληγωμένο αίσθημα είναι πιο επικίνδυνο από ένα σωματικό τραύμα.
• Οι θυμοί των παιδιών ποτέ δεν πρέπει να αγνοούνται ή να υποτιμούνται αλλά να ακούγονται και να γίνονται σεβαστοί. Βοηθάμε τα παιδιά περισσότερο μένοντας σιωπηλοί, προσπαθώντας να διακρίνουμε το βασικό πρόβλημα και κάνοντάς τα να νιώσουν ότι οι ενήλικες τα καταλαβαίνουν. Έτσι μόνο θα βρουν μια θετική διέξοδο, σ’ αυτές τις συγκινήσεις και τα αισθήματα που ίσως αλλιώς ξεσπάσουν κάποτε σε έναν ισχυρό ψυχικό πόνο και κενό όταν ενηλικιωθούν.
• Πρέπει να λαμβάνουμε πάντα στα σοβαρά ό,τι μας λέει ένα παιδί. Ποτέ να μην ειρωνευόμαστε τον θυμό του ούτε καν για να τον αποδραματοποιήσουμε. Η αυτοεκτίμηση ενός παιδιού του παρέχεται από την εκτίμηση που οι ενήλικες του δείχνουν: από αυτούς είναι που μαθαίνει να εκτιμά τον εαυτό του.

Προσοχή: όσο λιγότερο οι γονείς θα εξαρτούν τη δική τους αυτοεκτίμηση από το να νιώθουν αναγκαίοι και απαραίτητοι για τα παιδιά τους, τόσο περισσότερο αυτά θα μεγαλώνουν ελεύθερα, χωρίς να αισθάνονται ότι κάνουν κάτι κακό ή ότι προδίδουν κάποιον.

Μια διαφορετική, λοιπόν, και πιο στοχαστική προσοχή του γονέα ή του δασκά­λου μπορεί αν συνεισφέρει θετικά σχετικά με την πρόληψη και τη θεραπεία προβλημάτων και δυσκολιών.

Το θυμωμένο παιδί

Ορισμένες φορές ο θυμός είναι ο τελευταίος δρόμος που μας απομένει να περ­πα­τήσουμε γιατί οι άλλοι μας φαίνονται φραγμένοι ή άχρηστοι. Είναι ένα δικό μας αίσθημα όμως, φτιαγμένο από την ιστορία, τις σκέψεις μας, τις συγκινήσεις μας, που κανένας δεν έχει δικαίωμα να μας πάρει! Και μοιάζει να είναι ο θυμός μια από τις συ­ναι­σθηματικές εκδηλώσεις που μας τρομάζουν περισσότερο – και ο δικός μας και των παιδιών μας – αν θα μπορούσαμε να μάθουμε πολλά από αυτόν, να αλλάξουμε οπτι­­κή και να τον δούμε και ως μια σημαντική προσπάθεια επαφής και επικοινωνίας. Όσο περισσότερο δυνατός και μανιασμένος μπορεί να είναι ένας θυμός τόσο ευκο­λότερα γίνεται η μαρτυρία ενός αφόρητου βασάνου, όπου αναμιγνύονται πόνος, απελ­πι­σία, μοναξιά και αδυναμία, φόβος εγκατάλειψης και αποχωρισμού, τρόμος θανάτου…

Υπάρχουν πολλών ειδών θυμοί: ορισμένοι διαρκούν λίγο, έχουν μια αρχή και ένα τέλος και είναι αναπόφευκτοι από τη στιγμή που ένα παιδί μεγαλώνει και σιγά σιγά πρέπει να λογαριασθεί με τους άλλους για να μπορέσει να αποκτήσει μια κοινω­νική ταυτότητα. Και επειδή το καθήκον του γονέα είναι και εκείνο του να το προετοι­μάσει να μπει στον κόσμο και να σέβεται τους κανόνες θα υπάρξει μια αναπόφευκτη σύγκρουση μεταξύ αυτού και του παιδιού του, εκείνο το χρονικό διάστημα. Αυτοί, λοιπόν, οι θυμοί, είναι έμφυτοι στην ανάπτυξη και βοηθούν το παιδί να έρθει αντιμέτωπο τόσο με τα δικά του όρια όσο και με εκείνα των άλλων. Το να προσπαθεί κανείς ώστε το παιδί να αποφύγει αυτούς τους θυμούς της αναπόφευκτης ματαίωσης όχι μόνο δεν του κάνει καλό αλλά το ζημιώνει σημαντικά στην ψυχική του ανάπτυξη. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να μάθουμε να διακρίνουμε τους θυμούς μεταξύ τους, αυτούς που είναι ζωτικοί, γιατί προετοιμάζουν και βοηθούν και εκείνους της στασιμότητας και της άρνησης που γίνονται φορείς ενός βαθύτερου μελλοντικού ψυχικού πόνου. Οι πρώτοι χρειάζονται στο παιδί γιατί θα το βοηθήσουν βαθμιαία να περιορίσει το αίσθημα παντοδυναμίας που το κάνει να πιστεύει ότι είναι ο κόσμος που πρέπει να προσαρμοστεί σ’ αυτό και όχι το ίδιο να αντέξει και τις απογοητεύσεις και να βρει σιγά σιγά τις κατάλληλες στρατηγικές προσαρμογής και προφύλαξης απέναντι στις δυσκολίες της ζωής. Οι άλλοι θυμοί, όμως, μπορεί να είναι μια προσπάθεια να βρεθεί διέξοδος σε εντάσεις και παρορμήσεις που συσσωρεύτηκαν μέσα του, μέχρις ότου έγιναν αβάσταχτες, ένα μείγμα δηλ. συγκινήσεων και αισθημάτων  που έχουν άλλα ονόματα, όπως άγχος, πόνος κτλ. Εδώ ο θυμός είναι μια καταστροφική απάντηση και μπορεί το παιδί να στρέφεται εναντίον των αγαπημένων του αλλά και του εαυτού του. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να δούμε τί κρύβεται πίσω από το κάλυμμα του θυμού, ποιες άλλες συναισθηματικές δυσκολίες μεταμφιέζονται και γιατί αντιδρούμε μόνο με αυτό το συναίσθημα, σαν να είναι το μοναδικό που διαθέτουμε…

Ο θυμός είναι μια πρόκληση, έχει μεγάλη δύναμη, αλλάζει κατευθύνσεις, και οι προκλήσεις λόγω της φύσης του, μένουν πάντα ανοιχτές, διαφορετικά θα ήταν κάτι άλλο.

Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας.